- İyi Tarım Uygulamaları Nedir ?
- İyi Tarım Uygulamaları’nın Faydaları
- İyi Tarım Uygulamaları Belgelendirme Süreci
- Türkiye'de İyi Tarım Uygulamaları
Tüketiciler direk tükettikleri tarımsal ürünler başta olmak üzere, satın aldıkları tüm gıda ürünlerinin güvenliğinden emin olmak ister hale gelmiştir. Bu bilinçle, gerek doğrudan tarımsal ürünlerin, gerekse işlenmiş gıdaların güvenle üretildiğinin garantisini tüketicilere sunabilmek için, birtakım sistemler ve standartların oluşturulması ihtiyacı kaçınılmaz olmuştur.
İyi Tarım Uygulamaları prensipleri bu çabaların sonucunda ortaya çıkmıştır. İyi Tarım Uygulamaları ilkeleri belirlenirken, öncelikle yeryüzünde yaşayan insanlar ve diğer bütün canlıların sağlığına zarar verilmemesi düşüncesi temel olmuştur. Bunu çevre koşulları takip etmiştir. Tarımsal üretim sırasında doğaya zarar verilmemesi de İyi Tarım Uygulamaları’nın bir başka ilkesidir. Esas alınan bir başka ilke, tarımsal faaliyetlerin izlenmesi, denetim altında tutulması ve bunun sürdürülebilir olmasını sağlamaktır. Herşey güvenli ve sağlıklı bir tarım üretimine bağlıdır.
İyi Tarım Uygulamaları esasları için, kontrol ve denetim altında yapılan bir tarımsal üretim şeklidir denebilir. Bu sistemin prensiplerine göre üretim yapan üretici firmalar, birçok yönden bunun yararını göreceklerdir. İyi Tarım Uygulamaları prensiplerine göre hazırlanmış olan uygunluk kriterleri, üretici firmaların üretim yöntemlerine ve bütün süreçlerine uygulanacağı ve dokümante edileceği için, bütün faaliyetler kontrol altında olacaktır ve bu standartlara uygunluk sayesinde üretici firmaların elleri daha güçlü olacaktır. Çünkü ürünleri sağlık yönünden güvenilir olacağı için, rekabet gücü artacak ve daha kolay müşteri bulacaktır. Bu durum, firmanın karlılığını da etkileyecektir.
İyi Tarım Uygulamaları prensipleri bu çabaların sonucunda ortaya çıkmıştır. İyi Tarım Uygulamaları ilkeleri belirlenirken, öncelikle yeryüzünde yaşayan insanlar ve diğer bütün canlıların sağlığına zarar verilmemesi düşüncesi temel olmuştur. Bunu çevre koşulları takip etmiştir. Tarımsal üretim sırasında doğaya zarar verilmemesi de İyi Tarım Uygulamaları’nın bir başka ilkesidir. Esas alınan bir başka ilke, tarımsal faaliyetlerin izlenmesi, denetim altında tutulması ve bunun sürdürülebilir olmasını sağlamaktır. Herşey güvenli ve sağlıklı bir tarım üretimine bağlıdır.
İyi Tarım Uygulamaları esasları için, kontrol ve denetim altında yapılan bir tarımsal üretim şeklidir denebilir. Bu sistemin prensiplerine göre üretim yapan üretici firmalar, birçok yönden bunun yararını göreceklerdir. İyi Tarım Uygulamaları prensiplerine göre hazırlanmış olan uygunluk kriterleri, üretici firmaların üretim yöntemlerine ve bütün süreçlerine uygulanacağı ve dokümante edileceği için, bütün faaliyetler kontrol altında olacaktır ve bu standartlara uygunluk sayesinde üretici firmaların elleri daha güçlü olacaktır. Çünkü ürünleri sağlık yönünden güvenilir olacağı için, rekabet gücü artacak ve daha kolay müşteri bulacaktır. Bu durum, firmanın karlılığını da etkileyecektir.
İyi Tarım Uygulamaları koşullarının tüm sektör personelleri tarafından kabul görüp, doğru biçimde yapılması ve uygulatılması, ülke tarımımızın geleceği konusunda büyük önem teşkil etmektedir. İyi Tarım Uygulamaları konusundaki yaşanan gelişmeler sonucunda başta meyve-sebze üretimimiz gelmek üzere, tarımsal üretimimizin tamamı ve ihracatımız iç ve dış pazar sahasında rekabet şansını yakalayacaktır. Dış pazara güvenli ürün verilirken, ülkemiz insanının da güvenilir ve sağlıklı ürün tüketmeleri bu şekilde sağlanacaktır. İyi Tarım Uygulamaları hususunda ülkemizin ihtiyaç duyulan ilerlemeyi sağlaması, meslekte çalışan üreticilerin ve ziraat mühendislerinin konu hakkında bilgilendirilmeleri ve eğitimleri ile mümkün olacaktır.
İyi tarım uygulamaları koşullarına uygun biçimde elde edilen mahsulün, insan sağlığına olumsuz etki eden mikrobiyolojik, kimyasal ve fiziksel kalıntılar barındırmadığı; çevreyi tahrip etmeden ve doğal dengeye karşı zarar teşkil etmeden imal edildiği; üretimi esnasında insan ve diğer canlıların olumsuz şekilde etkilenmediği; üretildiği ve tüketildiği milletlerin tarımsal yasalarına uygun şekilde üretildiği belge ile teminat altına alınmış olmaktadır.
Üretici firmalar açısından, İyi Tarım Uygulamaları’na göre üretim yapıldığı için ürünler sağlıklı ve güvenilir kabul edilir. Üretici firma bu şekilde toprağını da korumuş olacağından, daha bol ürün aşma şansı olur. İhtiyacı olduğunda, daha kolay ve düşük faizli kredi bulabilir. Devletin destekleme imkanlarından öncelikli olarak yararlanabilir. Ayrıca iç ve dış pazarlarda rekabet gücü artar. Uzun vadede üretim maliyetleri düşer, verimlilik artar.
İç ve dış pazarda tercih edilme sebebidir.
Eşit rekabet şartlarında önde olmayı sağlar.
Perakendecilerle nitelikli anlaşma sağlar.
Kaliteli ürün yetiştiriciliğine olanak sağlar.
Uzun vadede üretim maliyetlerinde düşüş, dolayısıyla karda artış imkanı sağlar.
Üretimde çalışan kişilerin güvenliğini ve refahını sağlar.
Tüketiciler açısından, ürün kalitesi ve güvenilirliği yükseleceğinden, gıda güvenliği ve insan sağlığı ile ilgili riskler düşer. Ürünün kaynağı hakkında daha fazla bilgiye ulaşılabilir.
Gıda güvenliği ve insan sağlığı ile ilgili riskleri azaltır.
Ürünün kaynağı hakkında yeterli bilgiyi sağlar .
Üründe kalite ve güvenilirliği sağlar.
Tüketicilerin gıda kalitesi ve güvenliği ile ilgili talepleri başarı ile karşılanır.
Perakendeci firmalar açısından, üretici firmalar ile daha rahat ve nitelikli anlaşma yapma olanağı yaratılmış olur. Toplum sağlığı ve ürünün güvenilir olması ile ilgili endişeler ortadan kaldırılmış olur. Tüketicinin ürüne olan güveninin yükselmesi ile talepte artış sağlanır.
Üretici ile nitelikli anlaşma olanağı sağlar.
Halk sağlığı ve ürünün güvenilirliği ile ilgili endişeleri ortadan kaldırır.
Tüketicinin ürüne olan güveniyle talepte artış sağlanır.
Yasal düzenlemelere uygunluk göstermesi nedeniyle engellerin ortadan kalkmasına olanak sağlar.
Çevre açısından, ekolojik denge ve doğal kaynakların korunması konusunda duyulan endişeler giderilmiş olur. Çevreye karşı sorumlu ve sürdürülebilir üretim sağlanmış olur. Doğal hayat ve biyolojik çeşitlilik korunmuş olur. Tarımın çevreye verdiği olası zararların önüne geçilmiş olur. Her şeyden önemlisi yasal düzenlemelere uyumuş olur.
Sürdürülebilir, çevreye karşı sorumluluk alan bir üretim, doğal hayatın ve biyolojik çeşitliliğin korunması.
Tarımın çevreye olan zararlı etkilerinin azaltılması.
Korumacı bir yönetim planının uygulanması.
İyi tarım uygulamaları koşullarına uygun biçimde elde edilen mahsulün, insan sağlığına olumsuz etki eden mikrobiyolojik, kimyasal ve fiziksel kalıntılar barındırmadığı; çevreyi tahrip etmeden ve doğal dengeye karşı zarar teşkil etmeden imal edildiği; üretimi esnasında insan ve diğer canlıların olumsuz şekilde etkilenmediği; üretildiği ve tüketildiği milletlerin tarımsal yasalarına uygun şekilde üretildiği belge ile teminat altına alınmış olmaktadır.
Üretici firmalar açısından, İyi Tarım Uygulamaları’na göre üretim yapıldığı için ürünler sağlıklı ve güvenilir kabul edilir. Üretici firma bu şekilde toprağını da korumuş olacağından, daha bol ürün aşma şansı olur. İhtiyacı olduğunda, daha kolay ve düşük faizli kredi bulabilir. Devletin destekleme imkanlarından öncelikli olarak yararlanabilir. Ayrıca iç ve dış pazarlarda rekabet gücü artar. Uzun vadede üretim maliyetleri düşer, verimlilik artar.
İç ve dış pazarda tercih edilme sebebidir.
Eşit rekabet şartlarında önde olmayı sağlar.
Perakendecilerle nitelikli anlaşma sağlar.
Kaliteli ürün yetiştiriciliğine olanak sağlar.
Uzun vadede üretim maliyetlerinde düşüş, dolayısıyla karda artış imkanı sağlar.
Üretimde çalışan kişilerin güvenliğini ve refahını sağlar.
Tüketiciler açısından, ürün kalitesi ve güvenilirliği yükseleceğinden, gıda güvenliği ve insan sağlığı ile ilgili riskler düşer. Ürünün kaynağı hakkında daha fazla bilgiye ulaşılabilir.
Gıda güvenliği ve insan sağlığı ile ilgili riskleri azaltır.
Ürünün kaynağı hakkında yeterli bilgiyi sağlar .
Üründe kalite ve güvenilirliği sağlar.
Tüketicilerin gıda kalitesi ve güvenliği ile ilgili talepleri başarı ile karşılanır.
Perakendeci firmalar açısından, üretici firmalar ile daha rahat ve nitelikli anlaşma yapma olanağı yaratılmış olur. Toplum sağlığı ve ürünün güvenilir olması ile ilgili endişeler ortadan kaldırılmış olur. Tüketicinin ürüne olan güveninin yükselmesi ile talepte artış sağlanır.
Üretici ile nitelikli anlaşma olanağı sağlar.
Halk sağlığı ve ürünün güvenilirliği ile ilgili endişeleri ortadan kaldırır.
Tüketicinin ürüne olan güveniyle talepte artış sağlanır.
Yasal düzenlemelere uygunluk göstermesi nedeniyle engellerin ortadan kalkmasına olanak sağlar.
Çevre açısından, ekolojik denge ve doğal kaynakların korunması konusunda duyulan endişeler giderilmiş olur. Çevreye karşı sorumlu ve sürdürülebilir üretim sağlanmış olur. Doğal hayat ve biyolojik çeşitlilik korunmuş olur. Tarımın çevreye verdiği olası zararların önüne geçilmiş olur. Her şeyden önemlisi yasal düzenlemelere uyumuş olur.
Sürdürülebilir, çevreye karşı sorumluluk alan bir üretim, doğal hayatın ve biyolojik çeşitliliğin korunması.
Tarımın çevreye olan zararlı etkilerinin azaltılması.
Korumacı bir yönetim planının uygulanması.
İyi Tarım Uygulamaları Belgesi almak isteyen üretici firma veya grupların ilk yapacakları iş, bir belgelendirme kuruluşuna başvurmaktır. Bu şekilde belgelendirme süreci başlatılmış olur. Başvuru Formu doldurulurken, üretici firmanın, belgelendirilmesini istediği ürün çeşidini veya üretim alanını beyan etmesi gerekmektedir. İyi Tarım Uygulamaları Belgesi ve GLOBALGAP Belgesi için, belgelendirme çalışmaları aynı anda yapılabilir. Bu yüzden üretici firmalar eğer istiyorlarsa, her iki belge için de talepte bulunabilir. Belge bir yıl geçerli olup her yıl tekrar denetimden geçilmesi gerekmektedir.
İyi Tarım Uygulamaları sertifikasyonuna başvurmadan önce üretim alanında daha önce yetiştirilen ürün veya tarımsal faaliyetler bilinmeli, insan sağlığı ve çevreye olan etkileri değerlendirilmelidir, kontrol altına alınamayacak riskler söz konusu ise bu alanlar iyi Tarım Uygulamalarında kullanılmamalıdır.
Üreticiler, başvurudan önce risk değerlendirilmesi yapmalıdır. Risk değerlendirilmesi; toprak tipi, erozyon, taban suyu seviyesi ve kalitesi, sürdürülebilir su kaynaklarının varlığı, arazinin ilk kullanımı, parazit ve diğer asalaklarla bulaşık olması ve bitişik alanlara etkisi göz önünde tutularak yapılmalıdır. Toprak sağlığının korunması, tarım ilaçlarına bağımlılığın azaltılması ve bitki sağlığının maksimum düzeyde sağlanabilmesi için dönüşümlü üretim yapmalıdır.
İyi Tarım Uygulamaları Yönetmeliği’ne göre belgelendirme çalışmaları aşağıdaki ürün sınıflandırmasına uygun şekilde yapılmaktadır:
Bitkisel üretim
İTU-01: Yaş meyve sebze
İTU-02: Tarla bitkileri
İTU-03: Çiçek ve süs bitkileri
İTU-04: Fide ve fidancılık
İTU-05: Çay
Hayvansal üretim
İTU-06: Ruminant tabanı, sığır ve koyun (süt sığırcılığı, sığır besiciliği)
İTU-07: Tavukçuluk
İTU-08: Hindicilik
Su ürünleri yetiştiriciliği
İTU-09: Su ürünleri yetiştiriciliği (balık modülü, çift kabuklu yumuşakçalar)
Belgelendirme kuruluşu, Gıda, Tarım ve Haynacılık Bakanlığı tarafından çalışma yetkisi verilen bir denetim ve belgelendirme kuruluşu olmak zorundadır. Başvuru yapan üretici firma veya gruplar, belgelendirme kuruluşu tarafından denetlenirler ve İyi Tarım Uygulamaları kriterlerine uygun olarak faaliyet gösterip göstermedikleri gözlemlenir. İyi Tarım Uygulamaları sisteminin temel özelliği, tarımsal ürünlerin tarladan tüketicinin masasına gelinceye kadar izlenebilir olmasıdır. Sistem tamamen, üretici firmaların yaptığı faaliyetlerin ve üretim aşamalarının kayıt altına alınması esasına dayanmaktadır. Bu şekilde bir ürün tarlaya ekildiği andan itibaren tüketiciye ulaşıncaya kadar izlenmiş olmaktadır. Tutulan kayıtlar mutlaka saklanacaktır ve yıl içinde yapılacak iç denetimlerde gözden geçirilecektir. Belge almak için ilk defa başvuru yapılması durumunda ise mümkün olduğu takdirde önceki yıllara ait bilgiler de aranacaktır.
Belgelendirme kuruluşları, tarımsal üretimin ilk adımından başlayarak ürünün toplanması ve pazara sunulmasına kadar olan aşamalarda uygulanan bütün işlemlerin, İyi Tarım Uygulamaları kriterlerine uygun olup olmadığını denetleyecektir. Bu denetimler sırasında hem tutulan kayıtlara bakılacak, hem de gerek görülürse, ürünün niteliklerini tespit etmek için laboratuvar analizleri yaptırılacaktır.
İyi Tarım Uygulamaları Belgesi’nin verilmesi, firmanın bu denetimlerden geçmesi koşuluna bağlıdır.
İyi Tarım Uygulamaları sertifikasyonuna başvurmadan önce üretim alanında daha önce yetiştirilen ürün veya tarımsal faaliyetler bilinmeli, insan sağlığı ve çevreye olan etkileri değerlendirilmelidir, kontrol altına alınamayacak riskler söz konusu ise bu alanlar iyi Tarım Uygulamalarında kullanılmamalıdır.
Üreticiler, başvurudan önce risk değerlendirilmesi yapmalıdır. Risk değerlendirilmesi; toprak tipi, erozyon, taban suyu seviyesi ve kalitesi, sürdürülebilir su kaynaklarının varlığı, arazinin ilk kullanımı, parazit ve diğer asalaklarla bulaşık olması ve bitişik alanlara etkisi göz önünde tutularak yapılmalıdır. Toprak sağlığının korunması, tarım ilaçlarına bağımlılığın azaltılması ve bitki sağlığının maksimum düzeyde sağlanabilmesi için dönüşümlü üretim yapmalıdır.
İyi Tarım Uygulamaları Yönetmeliği’ne göre belgelendirme çalışmaları aşağıdaki ürün sınıflandırmasına uygun şekilde yapılmaktadır:
Bitkisel üretim
İTU-01: Yaş meyve sebze
İTU-02: Tarla bitkileri
İTU-03: Çiçek ve süs bitkileri
İTU-04: Fide ve fidancılık
İTU-05: Çay
Hayvansal üretim
İTU-06: Ruminant tabanı, sığır ve koyun (süt sığırcılığı, sığır besiciliği)
İTU-07: Tavukçuluk
İTU-08: Hindicilik
Su ürünleri yetiştiriciliği
İTU-09: Su ürünleri yetiştiriciliği (balık modülü, çift kabuklu yumuşakçalar)
Belgelendirme kuruluşu, Gıda, Tarım ve Haynacılık Bakanlığı tarafından çalışma yetkisi verilen bir denetim ve belgelendirme kuruluşu olmak zorundadır. Başvuru yapan üretici firma veya gruplar, belgelendirme kuruluşu tarafından denetlenirler ve İyi Tarım Uygulamaları kriterlerine uygun olarak faaliyet gösterip göstermedikleri gözlemlenir. İyi Tarım Uygulamaları sisteminin temel özelliği, tarımsal ürünlerin tarladan tüketicinin masasına gelinceye kadar izlenebilir olmasıdır. Sistem tamamen, üretici firmaların yaptığı faaliyetlerin ve üretim aşamalarının kayıt altına alınması esasına dayanmaktadır. Bu şekilde bir ürün tarlaya ekildiği andan itibaren tüketiciye ulaşıncaya kadar izlenmiş olmaktadır. Tutulan kayıtlar mutlaka saklanacaktır ve yıl içinde yapılacak iç denetimlerde gözden geçirilecektir. Belge almak için ilk defa başvuru yapılması durumunda ise mümkün olduğu takdirde önceki yıllara ait bilgiler de aranacaktır.
Belgelendirme kuruluşları, tarımsal üretimin ilk adımından başlayarak ürünün toplanması ve pazara sunulmasına kadar olan aşamalarda uygulanan bütün işlemlerin, İyi Tarım Uygulamaları kriterlerine uygun olup olmadığını denetleyecektir. Bu denetimler sırasında hem tutulan kayıtlara bakılacak, hem de gerek görülürse, ürünün niteliklerini tespit etmek için laboratuvar analizleri yaptırılacaktır.
İyi Tarım Uygulamaları Belgesi’nin verilmesi, firmanın bu denetimlerden geçmesi koşuluna bağlıdır.
Ülkemizde İyi Tarım Uygulamaları 08.09.2004'te "İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik" ile başlatılmış ise de temelleri çok daha eskilere dayanmaktadır. Cumhuriyet dönemi öncesinde bir kısım üretim parselleri ve ürünlerin (zeytin vb.) kayıt altına alınarak, izlenebilirlik ve kayıt sistemlerinin oluşturulması, İyi Tarım Uygulamaları'nın Türkiye'deki kökleri olarak kabul edilebilir. Buna ek olarak 1957 yılında yürürlüğe giren 6968 sayılı "Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu" ve bunlara ilişkin çıkarılan mevzuat İTU'nun ülkemizdeki temellerini oluşturmuştur.
İTU Yönetmeliği, 441 sayılı "Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname"nin 2. maddesinin (f) ve (h) bentlerine, 6968 sayılı "Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu"nun 22. ve 24. maddelerine, 5179 sayılı "Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun"un 16. ve 24. maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır.
08.09.2004 tarihinde 25577 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik, 05.05.2004 ve 15.05.2006 tarihlerinde iki kez değişikliğe uğrayarak, 15.05.2006 tarihinde son halini almıştır.
İTU Yönetmeliği, 441 sayılı "Tarım ve Köyişleri Bakanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname"nin 2. maddesinin (f) ve (h) bentlerine, 6968 sayılı "Zirai Mücadele ve Zirai Karantina Kanunu"nun 22. ve 24. maddelerine, 5179 sayılı "Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararnamenin Değiştirilerek Kabulü Hakkında Kanun"un 16. ve 24. maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır.
08.09.2004 tarihinde 25577 sayılı Resmi Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe giren İyi Tarım Uygulamalarına İlişkin Yönetmelik, 05.05.2004 ve 15.05.2006 tarihlerinde iki kez değişikliğe uğrayarak, 15.05.2006 tarihinde son halini almıştır.